Thương mại điện tử Việt Nam 2025: Bùng nổ “livestream”, nền tảng số và cuộc đua hạ tầng

Bối cảnh bùng nổ của thị trường thương mại điện tử Việt Nam

Thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam đang trải qua giai đoạn tăng trưởng đột phá, vươn lên nhóm dẫn đầu thế giới về tốc độ phát triển. Năm 2024, quy mô thị trường bán lẻ trực tuyến ước tính vượt 25 tỷ USD, tăng hơn 20% so với năm trước và thậm chí cao hơn dự báo ban đầu của Google (22 tỷ USD). Trước đó, năm 2023 đã chứng kiến doanh thu TMĐT B2C đạt 20,5 tỷ USD – tăng 25% so với 2022 – đưa Việt Nam vào top 10 quốc gia tăng trưởng TMĐT nhanh nhất. Để thấy rõ đà phát triển, năm 2018 con số này mới khoảng 8 tỷ USD, đến 2019 vượt mốc 10 tỷ (10,8 tỷ USD), 2020 đạt 11,8 tỷ và năm 2022 chạm 16,4 tỷ USD. Hiện có khoảng 60 triệu người Việt mua sắm online (hơn một nửa dân số), với mức chi tiêu trung bình **~300 USD/người/năm cho thấy TMĐT đã trở thành kênh mua sắm quen thuộc của đại bộ phận người dân.

Đáng chú ý, thị trường Việt Nam đang chứng kiến sự vươn lên mạnh mẽ của mô hình “shoppertainment” – kết hợp mua sắm với giải trí qua video và livestream. Các nền tảng như Shopee và TikTok Shop hiện thống trị mảng TMĐT nội địa: năm 2024, Shopee đạt doanh số ~9,3 tỷ USD (chiếm 66,7% thị phần) còn TikTok Shop bứt phá lên 3,8 tỷ USD (26,9% thị phần). Doanh thu của hai nền tảng này tăng “thần tốc” – Shopee tăng 41% và TikTok Shop tăng tới 99% chỉ trong một năm. Nhờ đó, tổng giá trị giao dịch TMĐT Việt Nam năm 2024 cán mốc kỷ lục 13,82 tỷ USD, tăng trưởng 40% so với 2023. Sang Quý I/2025, TikTok Shop tiếp tục vươn lên chiếm 35% thị phần, đẩy Shopee xuống 62% (dù Shopee vẫn tăng trưởng gần 30% doanh thu) – đồng thời khiến các đối thủ như Lazada, Tiki tụt xuống mức thị phần rất nhỏ. Sự áp đảo của hai “ông lớn” này phần nào phản ánh thói quen tiêu dùng mới của người Việt: ưa chuộng mua sắm trực tuyến kết hợp giải trí, săn khuyến mãi và tương tác xã hội.

“Shoppertainment” – hình thức mua sắm giải trí, nơi trải nghiệm mua sắm được “game hóa” hoặc lồng ghép vào nội dung video, livestream hấp dẫn. Xu hướng này bùng nổ khi các sàn liên tục tung ưu đãi, mini-game và livestream bán hàng nhằm giữ chân người dùng hàng giờ trên ứng dụng thay vì chỉ lướt qua sản phẩm một cách thụ động.

Không chỉ các công ty trong nước, thị trường Việt Nam còn thu hút nhiều “đại gia” quốc tế về góp mặt. Alibaba đã đầu tư vào Lazada, còn Sea Group (Singapore) sở hữu Shopee. Gần đây, TikTok (ByteDance, Trung Quốc) cũng chọn Việt Nam làm trọng điểm mở rộng TikTok Shop. Thậm chí, ứng dụng TMĐT giá rẻ Temu (Pinduoduo, Trung Quốc) cũng đã thử xâm nhập Việt Nam cuối 2023. Sự tham gia của các “tay chơi” đa quốc gia này cho thấy sức hấp dẫn của một thị trường gần 100 triệu dân, đặc biệt là nhóm người dùng trẻ rành công nghệ. Theo báo cáo của DataReportal, đầu năm 2024 TikTok Việt Nam ghi nhận 67 triệu người dùng, tăng từ 50 triệu một năm trước đó (tiệm cận lượng người dùng Facebook). Đây chính là nền tảng khách hàng khổng lồ để các mô hình TMĐT dựa trên mạng xã hội, video ngắn phát triển. Nhìn chung, Việt Nam được đánh giá là thị trường TMĐT phát triển nhanh nhất Đông Nam Á trong vài năm tới, với dự báo quy mô có thể gần 39–60 tỷ USD vào 2030.

Livestream commerce: Từ trào lưu đến tương lai của bán lẻ online

Một trong những điểm khác biệt nổi bật của TMĐT Việt Nam so với thế giới là độ phổ biến của hình thức bán hàng qua livestream. Từ Facebook Live cho tới Shopee Live và nay là TikTok Shop Live, mua sắm qua video trực tiếp đã trở thành phương thức quen thuộc để người bán kết nối với khách. Người tiêu dùng Việt, vốn quen với việc tương tác trực tiếp, thích thú khi được xem người bán giới thiệu sản phẩm, trả lời câu hỏi ngay tức thì, tạo cảm giác tin cậy hơn so với chỉ xem hình ảnh, mô tả tĩnh.

Đặc biệt, TikTok Shop chính là nhân tố thúc đẩy bùng nổ “livestream commerce” thời gian qua. Năm 2024, TikTok Shop tại Việt Nam ghi nhận 100.000 giờ livestream chỉ trong nửa đầu tháng 1 (mùa mua sắm Tết), thu hút đến 2,9 tỷ lượt xem. Nền tảng này liên tục lập kỷ lục với những phiên “chốt đơn” khổng lồ: hai buổi livestream lớn nhất có tới 400.000 đơn hàng được đặt trong thời gian ngắn. Livestream shopping hiện đóng góp khoảng 20% doanh thu của TikTok Shop Việt Nam (ước tính cuối 2024) trở thành kênh bán hàng chủ lực chứ không chỉ để quảng bá. Không chỉ TikTok, các sàn khác cũng đẩy mạnh xu hướng này: Shopee tích hợp tính năng Shopee Live ngay trong app, thu hút hàng trăm triệu lượt xem vào các dịp khuyến mãi lớn. Chẳng hạn, trong sự kiện 12.12, Shopee từng đạt kỷ lục 12 triệu sản phẩm bán ra chỉ trong 24 phút đầu của ngày sale, với 450 triệu lượt xem Shopee Live được ghi nhận trên toàn khu vực – những con số ấn tượng thể hiện sức mạnh của livestream kết hợp khuyến mãi.

“Livestream commerce” – hình thức bán hàng trực tuyến thông qua phát video trực tiếp. Người bán (hoặc KOL/streamer) sẽ giới thiệu sản phẩm, tương tác với khán giả và chốt đơn ngay trong lúc livestream. Đây là sự kết hợp giữa giải trí và mua sắm, tương tự chương trình bán hàng trên TV nhưng linh hoạt và hấp dẫn hơn nhờ tính tương tác thời gian thực.

Xu hướng livestream bán hàng tại Việt Nam chịu ảnh hưởng mạnh từ Trung Quốc, nơi mô hình này đã phát triển rực rỡ. Trên Taobao Live (Trung Quốc), các “siêu streamer” như Viya hay Austin Li Jiaqi thường lập doanh số kỷ lục: Li Jiaqi từng bán hết 15.000 thỏi son chỉ trong 5 phút và đạt doanh thu 1,9 tỷ USD trong một buổi livestream 12 giờ nhân Ngày Độc thân 11/11. Viya – “nữ hoàng livestream” – cũng từng thu về 33 triệu euro (~40 triệu USD) sau một phiên 2 giờ. So với Trung Quốc, livestream commerce ở Việt Nam tuy khởi sau nhưng đang tăng tốc rất nhanh. Nhiều nhà bán hàng Việt Nam học hỏi chiến thuật từ Trung Quốc, như thuê KOL quảng bá sản phẩm trong livestream, tung mã giảm giá số lượng có hạn để tạo cảm giác “săn sale”, hay áp dụng chiến lược “chốt đơn trong 5 giây” để kích thích người xem mua ngay. Dù chưa có KOL nào ở Việt Nam đạt doanh số “khủng” như Trung Quốc, nhưng các sự kiện livestream của sao Việt hay influencer có thể thu hút hàng trăm ngàn lượt xem và chốt hàng chục ngàn đơn trong vài giờ.

So với các thị trường khác, tầm quan trọng của livestream commerce tại Việt Nam có vài nét độc đáo:

• Trung Quốc: Là cái nôi của livestream bán hàng, với hạ tầng và hành vi mua sắm qua livestream đã quá quen thuộc. Việt Nam đang theo sát mô hình Trung Quốc, nhưng quy mô nhỏ hơn (dân số và sức mua thấp hơn ~14 lần). Tuy nhiên, mức độ cởi mở với xu hướng mới của người Việt rất cao, giúp rút ngắn khoảng cách. Nhiều tính năng trên Shopee, TikTok Việt Nam thực chất được “localized” từ thành công ở Trung Quốc (ví dụ: TikTok Shop chính là phiên bản mở rộng từ Douyin của TQ).
• Indonesia: Thị trường TMĐT lớn nhất Đông Nam Á có nhiều điểm tương đồng (dân số trẻ, thích mạng xã hội). Livestream commerce cũng nổi lên, nhưng Indonesia đã có động thái quản lý: cuối 2023, nước này cấm bán hàng trực tiếp trên các nền tảng mạng xã hội nhằm bảo vệ bán lẻ truyền thống. TikTok Shop Indonesia vì thế bị hạn chế hoạt động. Ngược lại, Việt Nam đến nay vẫn khuyến khích đổi mới, chỉ yêu cầu các nền tảng tuân thủ đăng ký kinh doanh và nghĩa vụ thuế. Nhờ môi trường linh hoạt, Việt Nam thu hút nhiều nền tảng thử nghiệm tính năng mới hơn (ví dụ TikTok ưu tiên đầu tư Việt Nam sau lệnh cấm ở Indonesia).
• Mỹ: Tại Mỹ và phương Tây, mua sắm qua livestream chưa phổ biến. Người tiêu dùng chuộng xem đánh giá, đọc review và mua qua website hơn là theo dõi livestream dài. Các ông lớn như Amazon từng thử nghiệm Amazon Live hay Facebook mở tính năng live shopping nhưng hiệu ứng khá mờ nhạt. Văn hóa mua sắm giải trí chưa thịnh hành, phần vì hạ tầng bán lẻ truyền thống mạnh và thói quen tiêu dùng khác biệt. Do đó, Việt Nam đang đi nhanh hơn Mỹ ở mảng này khi sẵn sàng đón nhận kiểu mua sắm mới mẻ. Tuy nhiên, Mỹ lại dẫn đầu về công nghệ nền tảng hỗ trợ (ví dụ, hạ tầng cloud, CDN, AI cực kỳ phát triển – những yếu tố mà Việt Nam đang tích cực học hỏi để nâng cao trải nghiệm livestream mượt mà).

Hậu trường công nghệ: Cloud, AI và hệ thống xử lý thời gian thực

Đằng sau sự bùng nổ của TMĐT Việt Nam chính là nền tảng công nghệ số vững chắc được các doanh nghiệp đầu tư trong nhiều năm qua. Để vận hành các sàn TMĐT phục vụ hàng chục triệu người dùng mỗi ngày, những công nghệ then chốt sau đây đã được áp dụng triệt để:

1. Điện toán đám mây (Cloud): Hầu hết các sàn TMĐT lớn đều chạy trên hạ tầng cloud (ví dụ: AWS, Google Cloud) hoặc trung tâm dữ liệu phân tán, cho phép co giãn tài nguyên linh hoạt. Điều này đặc biệt quan trọng trong các đợt cao điểm (flash sale, 11/11, 12/12) khi lượng truy cập và đơn hàng tăng đột biến. Nhờ cloud, hệ thống có thể tự động mở rộng máy chủ, đảm bảo ứng dụng không “sập”. Đại diện Bộ Công Thương từng nhấn mạnh cloud và công nghệ nền tảng sẽ làm thay đổi căn bản mô hình kinh doanh trong kỷ nguyên số. Chẳng hạn, Ahamove – một startup giao hàng – chuyển toàn bộ hệ thống sang MongoDB Atlas trên AWS, giúp họ xử lý hơn 200.000 đơn mỗi ngày mượt mà và dễ dàng mở rộng khi nhu cầu tăng vọt. Cloud cũng hỗ trợ lưu trữ dữ liệu khổng lồ của các sàn, từ thông tin sản phẩm, đơn hàng đến hàng tỷ sự kiện người dùng, phục vụ cho việc phân tích và học máy (machine learning).

2. Mạng phân phối nội dung (CDN): Để người dùng trên khắp cả nước có thể duyệt web/app nhanh chóng, CDN được triển khai nhằm đưa nội dung (hình ảnh sản phẩm, video, dữ liệu trang) về các máy chủ gần với người dùng nhất. Nhờ đó, thời gian tải trang và video livestream được giảm thiểu, ngay cả khi người mua ở xa trung tâm dữ liệu chính. Điều này rất quan trọng với trải nghiệm xem livestream bán hàng, đảm bảo video không bị trễ hay giật khi có hàng chục ngàn người cùng xem. Các sàn lớn thường sử dụng dịch vụ CDN toàn cầu (như Akamai, Cloudflare) kết hợp máy chủ cache đặt tại Việt Nam để tối ưu tốc độ.

3. Xử lý đơn hàng thời gian thực: Mỗi đợt khuyến mãi lớn, có thể có hàng triệu người dùng thao tác cùng lúc. Hệ thống TMĐT được thiết kế theo kiến trúc microservices phân tán, giúp xử lý song song các tác vụ: từ thêm sản phẩm vào giỏ, thanh toán, đến cập nhật tồn kho. Tốc độ xử lý theo thời gian thực đảm bảo mỗi đơn hàng được ghi nhận ngay lập tức, tránh tình trạng “cháy hàng ảo” (hàng đã hết nhưng vẫn hiển thị). Ví dụ, hệ thống của Shopee ghi nhận đỉnh điểm 1 triệu sản phẩm bán ra trong 1 phút ở sự kiện 12.12 – một con số chỉ có thể đạt được nhờ kiến trúc hệ thống chịu tải cao và cơ chế hàng đợi, cân bằng tải hiệu quả. Ngoài ra, công nghệ thanh toán thời gian thực (real-time payment) cũng được tích hợp: khi khách thanh toán qua ví điện tử hoặc thẻ, cổng thanh toán và ngân hàng xử lý trong vài giây, phản hồi ngay kết quả về sàn để xác nhận đơn.

3. Dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo (AI): TMĐT là mảnh đất màu mỡ cho AI nhờ lượng dữ liệu người dùng khổng lồ. Các sàn đều phát triển hệ thống recommender – gợi ý cá nhân hóa sản phẩm dựa trên hành vi người dùng. Khi bạn lướt Shopee hay Lazada, thứ tự sản phẩm hiển thị, banner, thậm chí thông báo gửi đến đều đã được “may đo” bằng thuật toán AI sao cho phù hợp sở thích của bạn nhất. Shopee tiết lộ họ tận dụng AI/ML để dự đoán sở thích người dùng và tối ưu trải nghiệm cá nhân hóa. Thuật toán “đề xuất cho bạn” giúp tăng tỷ lệ mua hàng khi khách dễ dàng bắt gặp món đúng gu giữa một rừng lựa chọn. AI còn được ứng dụng cho chatbot chăm sóc khách hàng 24/7, phát hiện gian lận, phân tích bình luận đánh giá để kiểm soát chất lượng. Theo Hiệp hội TMĐT Việt Nam (VECOM), đến năm 2022 đã có hơn 45% nhà bán lẻ quy mô lớn ứng dụng AI dưới một số hình thức. Điều này phản ánh nhận thức chung: AI chính là “chìa khóa” để tối ưu vận hành và nâng cao trải nghiệm khách hàng trong TMĐT.

4. Nền tảng di động và siêu ứng dụng: Người Việt chủ yếu mua sắm qua điện thoại thông minh, thể hiện qua tỷ lệ ~83% dân số dùng smartphone năm 2023. Do đó, các sàn đều theo đuổi chiến lược “mobile-first”: tối ưu app nhẹ, mượt, tích hợp nhiều tiện ích. Không chỉ mua hàng, ứng dụng TMĐT còn tích hợp ví điện tử (ShopeePay, ZaloPay), điểm thưởng, mạng xã hội (Shopee Feed, TikTok), thậm chí dịch vụ đi chợ, du lịch... dần trở thành “siêu ứng dụng” đáp ứng nhiều nhu cầu của người dùng trên một nền tảng duy nhất. Đi kèm đó, bảo mật và an toàn dữ liệu cũng là thách thức công nghệ lớn: các sàn phải đầu tư hệ thống chống tấn công mạng, mã hóa giao dịch và tuân thủ quy định bảo vệ dữ liệu cá nhân, tạo niềm tin cho người dùng khi mua sắm online.

Tóm lại, chính nhờ hạ tầng cloud mạnh mẽ, mạng phân phối nhanh, xử lý real-time và AI thông minh mà TMĐT mới có thể bùng nổ như hiện nay. Một chuyên gia đã nhận định: “Cloud và công nghệ nền tảng là bệ phóng thay đổi toàn bộ mô hình kinh doanh TMĐT”. Quả thực, công nghệ đang làm mờ ranh giới giữa mua sắm và giải trí, giữa online và offline – mang đến trải nghiệm thuận tiện chưa từng có cho người tiêu dùng Việt.

Cuộc đua logistics: Từ kho hàng thông minh đến giao hàng “last-mile”

Bên cạnh nền tảng số, logistics – giao nhận hàng hóa chính là xương sống của TMĐT. Những năm qua, các công ty đã đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ logistics nhằm rút ngắn thời gian giao hàng, giảm chi phí và nâng cao độ tin cậy. Có thể điểm qua một số đổi mới nổi bật trong chuỗi cung ứng TMĐT Việt Nam:

1. Kho hàng thông minh và tự động hóa: Để xử lý hàng triệu đơn mỗi ngày, các trung tâm xử lý đơn hàng (fulfillment center) của sàn TMĐT ngày càng hiện đại. Điển hình, từ tháng 7/2021 Tiki đã đưa robot tự động vào kho vận hành. Hệ thống robot AGV tại kho Tiki di chuyển theo mã vạch dán trên sàn, tự động nâng kệ hàng và mang tới trạm chọn cho nhân viên. Mỗi robot có thể chở tới 800 kg hàng, khi sắp hết pin sẽ tự về trạm sạc. Nhờ robot, tốc độ lấy hàng của Tiki tăng gấp đôi và tỷ lệ sai sót gần như bằng 0. Công nhân không còn phải đi bộ hàng chục km mỗi ngày trong kho rộng, thay vào đó đứng tại chỗ điều khiển robot để gom hàng, giúp giảm sức lao động và tăng hiệu suất vượt bậc. Không chỉ Tiki, Lazada (với hậu thuẫn Alibaba) cũng ứng dụng hệ thống phân loại tự động tại kho, sử dụng băng chuyền và camera quét mã vạch để phân đơn hàng theo khu vực trong tích tắc. Việc số hóa kho hàng (ứng dụng IoT và phần mềm WMS – Warehouse Management System) cho phép các bên theo dõi tồn kho realtime, tối ưu cách xếp hàng và giảm thất thoát.

2. Mạng lưới giao hàng chặng cuối (last-mile): Giao hàng “tận cửa” đến tay khách hàng là khâu quyết định trải nghiệm mua sắm. Tại Việt Nam, mạng lưới last-mile delivery rất đa dạng với sự tham gia của hàng loạt đơn vị: từ bưu điện truyền thống (VNPost) đến công ty tư nhân (GHN, GHTK, J&T Express, Ninja Van) và cả startup gọi xe (GrabExpress, AhaMove). Các đơn vị này cạnh tranh bằng công nghệ: ứng dụng tài xế thông minh, định vị GPS và thuật toán tối ưu tuyến đường giúp giao hàng nhanh hơn và tiết kiệm nhiên liệu. Chẳng hạn, AhaMove với 100.000 tài xế hoạt động đã phát triển hệ thống đối sánh đơn tức thời (instant order matching) và theo dõi GPS thời gian thực để phân công tài xế phù hợp ngay khi đơn hàng được tạo. App giao hàng hiện nay cho phép khách theo dõi vị trí tài xế trên bản đồ, biết chính xác thời gian dự kiến nhận hàng. Nhiều công ty cũng ứng dụng AI để dự báo nhu cầu giao hàng theo khu vực, từ đó bố trí nhân lực và kho trung chuyển hợp lý. Nhờ đó, tốc độ giao hàng “last-mile” tại các thành phố lớn ngày càng cải thiện – không hiếm trường hợp đặt sáng, chiều đã nhận được hàng.

“Last mile delivery” – giao hàng chặng cuối, giai đoạn vận chuyển đơn hàng từ trung tâm phân phối cuối cùng đến địa chỉ người nhận. Đây là khâu quan trọng nhất trong trải nghiệm khách hàng vì quyết định tốc độ và sự hài lòng khi nhận hàng. Tối ưu “last-mile” là ưu tiên hàng đầu của các hãng giao vận trong kỷ nguyên TMĐT.

3. Hệ sinh thái logistics tích hợp: Các sàn TMĐT lớn xây dựng mạng lưới giao nhận riêng hoặc liên kết chặt với bên thứ ba. Shopee có Shopee Express, Tiki có TikiNOW, Lazada thì hợp tác sâu với đơn vị thuộc tập đoàn mẹ (Cainiao). Hệ thống của sàn thường tích hợp API với hãng vận chuyển để tự động phân luồng đơn về hãng tối ưu (dựa theo địa chỉ, trọng lượng, chi phí). Dịch vụ lưu kho cho nhà bán hàng cũng phát triển: người bán có thể gửi hàng vào kho của sàn (Fulfilled by Shopee/Tiki), đơn sẽ được đóng gói và giao đi bởi hạ tầng của sàn khi có đặt hàng. Điều này đảm bảo tốc độ giao nhanh và trải nghiệm mua hàng đồng nhất (tương tự mô hình FBA của Amazon). Thêm nữa, các dịch vụ hậu cần khác như đóng gói, xử lý đổi trả, thu tiền hộ (COD) đều được số hóa và liên thông với sàn. Ví dụ, khi khách chọn thanh toán COD, thông tin sẽ tự động gửi hãng vận chuyển, họ thu tiền rồi nộp về ví điện tử của sàn, hoàn tất trong vài ngày mà người bán không phải can thiệp thủ công. Toàn bộ quá trình giao nhận – từ lúc đặt hàng đến khi giao thành công hoặc hoàn trả – đều được theo dõi trên ứng dụng, giúp minh bạch và tiện lợi cho khách.

4. Cải thiện tốc độ và chất lượng giao hàng: Cuộc đua giao hàng nhanh đang nóng dần. Nhiều thành phố lớn triển khai dịch vụ giao trong ngày, thậm chí giao trong 2 giờ cho một số mặt hàng phổ biến. Để làm được điều đó, các sàn thiết lập kho gần khu dân cư (hub nội thành) và dùng lực lượng shipper đông đảo sẵn sàng nhận đơn tức thì. Một số sáng kiến mới manh nha như xe tải mini giao nhanh liên quận, tủ khóa thông minh nhận hàng (giúp khách có thể lấy hàng 24/7 mà không cần hẹn shipper). Về dài hạn, các hãng còn nghiên cứu xe điện và drone giao hàng để tăng tốc và thân thiện môi trường – dẫu còn vài năm nữa mới phổ biến. Bên cạnh tốc độ, chất lượng giao hàng cũng được chú trọng: gói hàng được đóng gói an toàn hơn, có bảo hiểm hàng hóa, và dịch vụ chăm sóc khách hàng hậu mãi (đổi trả dễ dàng nếu có lỗi). Tất cả nhằm xóa bỏ rào cản tâm lý khi mua sắm online, khiến trải nghiệm “mua sắm tại nhà” thật sự thoải mái, tin cậy.

Nhờ những cải tiến trên, khối lượng giao vận TMĐT Việt Nam tăng vọt qua từng năm. Năm 2023, thống kê cho thấy đã có 2,2 tỷ sản phẩm được giao thành công thông qua 5 sàn lớn (Shopee, Lazada, Tiki, Sendo, TikTok) – tăng 52,3% so với 2022. Điều này đồng nghĩa hàng triệu kiện hàng được xử lý mỗi ngày, đòi hỏi hệ thống logistics vận hành như một cỗ máy trơn tru. Trong bối cảnh “hậu đua giá” (các sàn giảm dần đốt tiền trợ giá), logistics chính là chiến trường mới để nâng cao cạnh tranh. Sàn nào giao nhanh, dịch vụ tốt hơn sẽ chiếm cảm tình khách hàng. Có thể nói, công nghệ logistics hiện đại đã và đang trở thành lợi thế cạnh tranh cốt lõi cho các công ty TMĐT tại Việt Nam.

Việt Nam và bài toán tương quan với thị trường quốc tế

Trong bức tranh chung, TMĐT Việt Nam vừa mang những nét tương đồng khu vực, vừa có đặc thù riêng:

• So với Trung Quốc: Việt Nam đi sau nhưng bắt nhịp rất nhanh với xu hướng TMĐT hiện đại do Trung Quốc khởi xướng (siêu ứng dụng, livestream, thanh toán di động...). Người Việt Nam cởi mở với công nghệ mới tương tự người Trung Quốc, tạo điều kiện cho các mô hình mới bùng nổ. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn khác ở quy mô và hành vi: tỷ lệ thanh toán tiền mặt (COD) vẫn cao (~70% người mua online ưa thích COD năm 2022 - Theo statista.com) – trong khi Trung Quốc gần như 100% không tiền mặt nhờ Alipay/WeChat Pay phủ rộng. Ngoài ra, Việt Nam chưa hình thành các “siêu trung tâm TMĐT” kiểu như Alibaba, JD. Cạnh tranh tại Việt Nam đa phần là các hãng ngoại (Shopee, Lazada, TikTok) đấu nhau, trong khi Trung Quốc là sân chơi của công ty nội địa. Chính phủ Việt Nam cũng quản lý tương đối thông thoáng, khác với môi trường Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ các nền tảng số lớn.
• So với Đông Nam Á (Indonesia, Thái Lan): Việt Nam có tốc độ tăng trưởng thuộc hàng đầu, chỉ sau Indonesia về quy mô tuyệt đối. Điểm nổi bật là độ phủ Internet cao (~75% dân số) và tỷ lệ người dùng trẻ đông, giúp Việt Nam dễ dàng đón nhận xu hướng TMĐT trên di động, mạng xã hội. Hành vi mua sắm của người Việt có phần “chịu chơi” hơn: thích săn sale, chơi mini-game, tương tác KOL – những thứ đang trở thành tiêu chuẩn ở Việt Nam. Trong khi đó, một số nước như Indonesia gặp thách thức địa lý (quần đảo rộng, giao hàng khó khăn) hay Thái Lan thì người dân vẫn chuộng mua tại cửa hàng truyền thống hơn ở một số ngành. Việt Nam có lợi thế là lãnh thổ liền mạch, cho phép xây dựng mạng lưới logistics hiệu quả trên khắp 3 miền. Xét về chính sách, Việt Nam cũng tích cực hỗ trợ TMĐT (phát triển thanh toán số, hành lang pháp lý cho kinh tế số) tương tự Malaysia, Singapore, tạo nền tảng cho tăng trưởng dài hạn.
• So với Mỹ và phương Tây: Việt Nam khác biệt rõ ở việc kết hợp mạng xã hội vào TMĐT. Nếu như tại Mỹ, người mua thường trực tiếp lên Amazon, eBay tìm sản phẩm (mang tính chủ động cao), thì ở Việt Nam người mua nhiều khi bị “cuốn” theo gợi ý và nội dung giải trí (ví dụ lướt TikTok thấy sản phẩm hay thì mua luôn). TMĐT Việt Nam khai thác rất tốt tâm lý này qua “shoppertainment”. Mặt khác, các ông lớn như Amazon, eBay chưa xâm nhập mạnh vào Việt Nam, nhường sân cho các nền tảng châu Á hiểu người dùng bản địa hơn. Về logistics, Mỹ và châu Âu có hạ tầng hiện đại hơn (kho robot hóa của Amazon, mạng lưới giao hàng bằng xe tải lớn, drone thử nghiệm giao hàng). Việt Nam thì tận dụng lợi thế lao động dồi dào (đội ngũ shipper đông, giao hàng bằng xe máy len lỏi nhanh). Tuy khoảng cách về công nghệ vẫn còn, nhưng Việt Nam có lợi thế “đi tắt đón đầu” khi áp dụng ngay giải pháp mới không cần trải qua các thế hệ cũ (ví dụ nhảy thẳng lên thanh toán di động thay vì thẻ tín dụng như phương Tây).

Tựu trung, TMĐT Việt Nam mang đậm dấu ấn “phương Đông hiện đại”, học hỏi mô hình Trung Quốc/Đông Nam Á, nhưng đồng thời đang dần tiệm cận chuẩn mực quốc tế về hạ tầng và dịch vụ. Sự so sánh quốc tế giúp chúng ta thấy rõ đặc thù Việt Nam: một thị trường năng động, người tiêu dùng trẻ và thích nghi nhanh, sẵn sàng đón nhận cả yếu tố mua sắm giải trí kiểu Á Đông lẫn công nghệ tiên tiến kiểu phương Tây.

Kết luận: Công nghệ định hình tương lai TMĐT Việt Nam

Chỉ trong vòng vài năm, thương mại điện tử Việt Nam đã “lột xác” từ giai đoạn khuyến mãi đốt tiền sang giai đoạn tăng trưởng nhờ công nghệ và trải nghiệm. Sự trỗi dậy của livestream bán hàng, sự cạnh tranh của các nền tảng TMĐT đa quốc gia, cùng cuộc chạy đua hậu cần thông minh đã tạo nên một bức tranh sôi động chưa từng có. Việt Nam đang nổi lên như một điểm sáng của kinh tế số Đông Nam Á, nơi mà từ thành thị đến nông thôn, người dân đều có thể mua bán online một cách dễ dàng, nhanh chóng.

Công nghệ sẽ tiếp tục là yếu tố then chốt định hình tương lai ngành này. AI hứa hẹn còn thâm nhập sâu hơn – từ việc tạo ra những người bán hàng ảo (virtual influencer) livestream 24/7, đến việc cá nhân hóa trải nghiệm mua sắm ở mức độ từng cá nhân. Điện toán đám mây và hạ tầng số sẽ ngày càng hoàn thiện, sẵn sàng cho hàng chục triệu người dùng đồng thời mà không nghẽn. Logistics cũng không ngừng cải tiến, hướng tới giao hàng nhanh hơn, xanh hơn (sử dụng xe điện, đóng gói thân thiện môi trường) và quản lý chuỗi cung ứng tối ưu bằng dữ liệu thời gian thực.

Đối với người tiêu dùng, những tiến bộ này đồng nghĩa với việc mua sắm trực tuyến sẽ ngày càng thuận tiện, giá rẻ và thú vị hơn. Bạn có thể ngồi nhà xem livestream mà vẫn tương tác như đi shop trực tiếp, đặt hàng vài giờ là nhận, và còn được gợi ý đúng thứ mình cần. Với doanh nghiệp, đây là cơ hội nhưng cũng là thách thức: đổi mới hoặc bị bỏ lại phía sau. Ai nắm bắt được công nghệ và hiểu tâm lý khách hàng sẽ dẫn dắt cuộc chơi. Ngược lại, ai chậm chân sẽ khó tồn tại trong thị trường cạnh tranh khốc liệt này.

Tóm lại, bức tranh TMĐT Việt Nam là minh chứng sống động cho sức mạnh của công nghệ thời 4.0. Từ livestream commerce, các nền tảng di động, đến hệ thống hậu cần thông minh – tất cả đang kết hợp tạo nên một hệ sinh thái thương mại số hoàn chỉnh, đưa Việt Nam tiến gần hơn tới nền kinh tế số hiện đại. Với đà này, chúng ta có quyền kỳ vọng vào một tương lai không xa, TMĐT sẽ trở thành phương thức mua sắm chủ đạo của người Việt, đóng góp ngày càng lớn cho nền kinh tế và mang lại tiện ích tối đa cho cộng đồng.

- VNPT Cloud tổng hợp -